An mồ côi cha mẹ từ năm lên bảy, sau một tai nạn lao động nghiêm trọng ở công trường thủy điện miền núi. Trong giấc ngủ chập chờn đêm đó, cậu nghe tiếng người lớn thì thầm: “Cả hai chết tại chỗ, không kịp trối lại gì…”

Họ hàng ai cũng nghèo, chỉ có dì Tâm – chị gái của mẹ – cắn răng đón An về nuôi. Dì sống một mình trong căn nhà cấp bốn lợp tôn cũ kỹ, vừa bán rau ngoài chợ, vừa vá áo thuê kiếm sống qua ngày. Không chồng, không con, không tài sản – chỉ có trái tim đầy yêu thương và đôi mắt đã mờ vì căn bệnh tim dai dẳng.

Cuộc sống với An là chuỗi ngày thiếu thốn, nhưng chưa bao giờ thiếu tình thương. Mỗi tháng, dù khổ đến mấy, dì vẫn cố dành ra 400 nghìn đưa cho An, bảo:
– Cầm lấy, ăn uống tươm tất chút, đừng để đói mà gục giữa đường học hành.

An học giỏi, siêng năng, và đặc biệt có đam mê với sinh học. Cậu không có bàn học, chỉ có chiếc chiếu rách và ngọn đèn dầu nhỏ. Mỗi tháng, cậu chỉ dám mua đúng 5kg gạo và 1 thùng mì tôm. Nhiều hôm trời mưa dầm, nước dột khắp nhà, An vẫn cặm cụi học bên mép giường, bên tai là tiếng ho của dì, tiếng gió lùa qua mái tôn rách.

Ngày biết tin mình đỗ thủ khoa trường Đại học Y Hà Nội, An đã khóc. Không phải vì vui, mà vì lo. Cậu biết, hành trình mới sắp bắt đầu – gian nan gấp trăm lần.

Tin lan nhanh khắp làng. Người đến chúc mừng đông như hội. Có người cho mớ rau, người cho ít gạo, người dúi vào tay cậu vài trăm. Trên loa xã, cái tên “Nguyễn Văn An – thủ khoa đại học Y” vang lên khiến ai cũng tự hào. Nhưng rồi sau tiếng vỗ tay là sự im lặng… Ai cũng thầm nghĩ: “Lấy gì mà đi học đây?”

Những năm tháng gian khổ nơi thành phố

An bắt đầu cuộc sống sinh viên với một balo quần áo cũ, vài cuốn sách giáo khoa, và đúng 2 triệu đồng do cả làng góp lại. Cậu xin ở ghép với ba bạn sinh viên trong căn phòng trọ 10m². Ban ngày đi học, tối đến An đi rửa bát thuê, giao hàng, phụ kho, làm gia sư… Việc gì chân chính cậu cũng làm.

Nhiều hôm vừa kết thúc ca rửa bát lúc 1h sáng, An lại ngồi học đến sáng, rồi lặng lẽ mang mì tôm nấu với rau muống luộc mà người ta bỏ đi trong quán ăn – làm bữa sáng.

Có lần dì Tâm gọi lên bằng điện thoại bàn nhà hàng xóm, vừa ho vừa nói:
– Dì ổn mà, con lo học đi. Dì có sao thì… cũng mãn nguyện rồi…
An ngồi khóc trong quán phở đang rửa bát, lặng lẽ như nuốt nước mắt vào lòng.

Dù vậy, An chưa bao giờ thi trượt. Thậm chí, năm thứ ba, cậu giành được học bổng toàn phần đi Nhật trong hai năm theo diện trao đổi nghiên cứu. Với ngoại ngữ tự học bằng radio cũ và sách cũ xin từ thư viện, An khiến các giáo sư nước ngoài bất ngờ về nghị lực.

Mười lăm năm sau

Một ngày mùa thu, chiếc ô tô trắng đỗ trước cổng làng Nhân Phú. Một người đàn ông dáng cao, mặc áo blouse trắng bước xuống, cẩn thận đỡ theo một người phụ nữ lớn tuổi, tay run run, tóc bạc phơ – dì Tâm.

Cả làng kéo đến xem. Có người nhận ra, có người còn bỡ ngỡ. Nhưng khi thấy bảng hiệu treo trước trạm y tế mới khánh thành mang tên “Trạm Y tế Dì Tâm”, mọi người lặng người xúc động.

An đã trở thành bác sĩ chuyên khoa tim mạch, tốt nghiệp xuất sắc, từng giảng dạy tại Nhật Bản, rồi về nước công tác tại bệnh viện tuyến trung ương. Anh thành lập quỹ học bổng “Ngọn Đèn Dầu” giúp học sinh nghèo vượt khó, và đích thân vận động tài trợ xây dựng trạm y tế khang trang tại chính quê hương mình.

Dì Tâm – người đàn bà nghèo năm xưa, giờ được sống trong căn nhà sạch sẽ, đầy đủ tiện nghi, có bác sĩ riêng… là đứa cháu mồ côi ngày nào bà nuôi lớn bằng tất cả những gì mình có.

An nói trong lễ khánh thành trạm y tế:

“Nếu không có làng này, không có bàn tay của dì Tâm, sẽ không có tôi hôm nay. Tôi chỉ là một ngọn đèn nhỏ – nhưng hy vọng nó sẽ thắp sáng những giấc mơ khác, như tôi từng mơ… trong mái nhà lợp tôn năm xưa.”