Những khoản nợ tiền cơm, văn phòng phẩm kéo dài nhiều năm là lời cảnh tỉnh đắt giá về lỗ hổng trong hệ thống giám sát, quản lý ngân sách tại cơ sở.

Cửa hàng in ấn, văn phòng phẩm của hộ bà Trần Thị Tám ở huyện Bảo Yên (Lào Cai) tố một số phòng, xã trên địa bàn trây ỳ không thanh toán tiền nợ nhiều năm. Ảnh: Đinh Đại
Không thể chi trước, ngân sách tính sau

Thực tế không phải vừa qua mới xảy ra sự việc 2 xã, thị trấn (ở tỉnh Đắk Nông) nợ tiền cơm nước, tiếp khách, mà trước đó, sự việc này cũng đã diễn ra tại nhiều tỉnh khác, trong đó có Nghệ An, Lào Cai.

Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động của các hộ kinh doanh, sự việc còn ảnh hưởng đến uy tín của những cán bộ, lãnh đạo tại địa phương nơi xảy ra sự việc, khi nhiệm kỳ lãnh đạo trước cứ chi bừa, chi ẩu, giờ phải giải quyết hậu quả, hay mang tiếng cán bộ xã, huyện “ăn chịu”, “mua chịu” suốt nhiều năm.

Những khoản nợ tiền cơm, tiền văn phòng phẩm, tiền in ấn âm thầm kéo dài suốt nhiều năm ở các địa phương như đã nêu trên là lời cảnh tỉnh đắt giá về lỗ hổng trong hệ thống giám sát, quản lý ngân sách tại cấp cơ sở.

Trao đổi với Lao Động, PGS.TS Ngô Trí Long – chuyên gia kinh tế – phân tích, việc các cơ quan hành chính cấp xã, thị trấn nợ tiền cơm, văn phòng phẩm của người dân kéo dài nhiều năm như Báo Lao Động phản ánh – có thể là biểu hiện của vi phạm kỷ luật tài chính ngân sách, thậm chí tiềm ẩn dấu hiệu lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong thi hành công vụ.

Ở đây, không chỉ là chuyện “trả hay chưa trả” vài trăm triệu đồng, mà cần làm rõ trách nhiệm cá nhân và tổ chức liên quan trong từng giai đoạn: Ai là người ký hợp đồng mua hàng hóa, dịch vụ (như cung cấp suất ăn, văn phòng phẩm)? Có đúng thẩm quyền không? Ai là người phê duyệt chi ngân sách, ai chịu trách nhiệm kế toán, thủ quỹ? Có lập dự toán, có nguồn chi, có quyết toán hay không? Nếu không có dự toán mà vẫn cam kết chi thì rõ ràng là vi phạm quy định về quản lý tài chính công theo Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 và các Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính.
Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính cho rằng chính quyền cơ sở không thể cứ chi trước, ngân sách tính sau. Ảnh: Hải Nguyễn
Cùng trao đổi về việc này, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính – cho rằng, việc để xảy ra khoản nợ như vậy trước tiên có thể xác định công tác chuyên môn trong việc chi tiêu hành chính là chưa chuẩn. Việc này cũng cho thấy, quy trình quản lý chi tiêu hành chính của các đơn vị nêu trên chưa chặt chẽ, dẫn tới những khoản nợ âm thầm, dai dẳng, kéo dài suốt nhiều năm và chưa thể quyết toán.

“Việc chi tiêu hành chính công của các cơ quan, đơn vị đều đã có các quy định cụ thể của pháp luật và trong các định mức chi tiêu chứ không phải thích chi gì thì chi, tiêu gì thì tiêu. Những khoản chi của các cơ quan công quyền phải nằm trong dự toán ngân sách, được phê duyệt và giám sát theo quy trình. Không có bất cứ văn bản pháp luật nào cho phép xã, phường… ký nợ miệng, chi “tạm ứng miệng” cho các hoạt động như liên hoan, hội họp hay mua sắm văn phòng phẩm rồi khất nợ hàng năm trời” – ông Thịnh phân tích và cho rằng “không thể chi trước, ngân sách tính sau” rồi dẫn tới những khoản nợ không thể thanh quyết toán kéo dài nhiều năm.

Thiết lập cơ chế kiểm soát chi tiêu tài chính ở cơ sở

Đề cập tới giải pháp chấm dứt tình trạng này, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh cho rằng, trước hết phải đề cao trách nhiệm, kỷ cương hành chính công vụ. Việc thực hiện chi tiêu, tài chính phải tuân thủ đúng các quy trình, quy định đã được nêu trong các văn bản quy phạm pháp luật. Thiết lập cơ chế kiểm soát chi tiêu tài chính ở địa phương.

Ông Thịnh cũng đề cập tới việc phải tăng cường vai trò giám sát độc lập của Hội đồng nhân dân, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp, tránh những khoản chi bất thường và phải có giải trình phù hợp với các khoản chi. Cần phải ràng buộc trách nhiệm cá nhân cụ thể đối với lãnh đạo đơn vị chi tiêu sai thẩm quyền. Không thể để tình trạng “qua nhiệm kỳ là hết trách nhiệm” tiếp tục tồn tại.

Mặt khác, cần bổ sung quy định bắt buộc công khai công nợ của từng đơn vị hành chính cấp xã khi chuyển giao nhân sự hoặc sáp nhập đơn vị, tránh tình trạng để lại “cục nợ” cho lãnh đạo kế nhiệm mà không ai xử lý.
Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long. Ảnh: Lâm Hiển
Còn theo PGS.TS Ngô Trí Long, việc nợ tiền cơm, văn phòng phẩm của người dân tưởng chừng là “nợ vặt” nhưng thực chất lại phản ánh những lỗ hổng đáng lo ngại trong quản lý tài chính công ở cấp cơ sở. Khi những khoản nợ nhỏ không được xử lý dứt điểm trong nhiều năm, hậu quả không chỉ dừng lại ở khía cạnh tài chính mà còn ảnh hưởng đến uy tín, kỷ cương và niềm tin vào bộ máy chính quyền địa phương.

Để khắc phục triệt để tình trạng này, cần tăng cường kiểm tra tài chính cấp xã: Quy định bắt buộc thanh tra định kỳ hàng năm với báo cáo chi thường xuyên và công khai hóa kết quả. Đào tạo lại cán bộ tài chính – kế toán xã về quy trình lập dự toán, kiểm soát chi, và thanh toán theo đúng quy định Luật Ngân sách và Luật Kế toán.

Ông Long cũng cho rằng, cần áp dụng kỷ luật ngân sách chặt chẽ. Các khoản chi không có trong dự toán, hoặc vượt dự toán nhưng không được cấp có thẩm quyền duyệt, phải bị xử lý hành chính hoặc kỷ luật cán bộ phụ trách.

Chấn chỉnh kỷ cương tài chính ở cơ sở khi sáp nhập xã phường

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) cho rằng, sắp tới khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1.7 thì các xã, phường được giao thẩm quyền rất lớn. Đặc biệt, khi sắp xếp, sáp nhập nhiều xã thành một thì quy mô của cấp xã là rất lớn nên việc quản lý tài chính công cần được chấn chỉnh kỷ cương tài chính ở cơ sở.

Theo đại biểu, riêng UBND, chủ tịch UBND cấp xã được giao nhiều quyền hơn so với hiện tại. Nhiều nhiệm vụ, quyền hạn của cấp tỉnh, cấp huyện được giao xuống cấp xã nên việc quản lý cũng sẽ khó khăn hơn trước nên vai trò trong quản lý điều hành, nhất là về tài chính ngân sách cũng rất quan trọng.