Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật ngâm thơ, NSND Vũ Thị Kim Dung đã góp phần tạo nên chương trình Tiếng thơ đầy sức sống, đưa thơ ca đến với hàng triệu thính giả.

Chiều 26/3, tại Cộng hòa Séc, NSND Vũ Thị Kim Dung – “giọng ngâm thơ vàng” của Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) – đã trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 80.

Sự ra đi của bà để lại khoảng trống lớn trong lòng những người yêu thơ, yêu phát thanh và đặc biệt là những ai từng gắn bó với chương trình “Tiếng thơ” – nơi giọng ngâm của bà trở thành biểu tượng không thể thay thế suốt nhiều thập kỷ.

Người giữ hồn thơ ca trên sóng phát thanh

Sinh năm 1945 tại Nam Định, Kim Dung bén duyên nghệ thuật từ rất sớm. 16 tuổi, bà đã trúng tuyển vào Đoàn Cải lương Trung ương. Nhưng thay vì tiếp tục con đường sân khấu như nhiều người đồng trang lứa, bà lại chọn cho mình một hướng đi lặng lẽ hơn – ngâm thơ. Một bộ môn không trường lớp, không hào quang sân khấu, đòi hỏi người nghệ sĩ phải có khả năng cảm thụ sâu sắc và bản lĩnh biểu cảm đặc biệt.

NSND Kim Dung.

Trong những năm 1960 – 1970, bà cùng các giọng ngâm nổi tiếng như Châu Loan, Linh Nhâm, Trần Thị Tuyết… làm nên bản sắc riêng cho chương trình “Tiếng thơ” trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Giọng ngâm của Kim Dung – trầm, ấm, giàu xúc cảm – chinh phục thính giả từ thành thị đến nông thôn, từ tiền tuyến ra hậu phương.

Nhà báo Trần Nhật Minh, Trưởng Ban Văn học – Nghệ thuật – Âm nhạc (VOV) đánh giá: “NSND Vũ Thị Kim Dung là một trong những giọng ngâm thơ đặc biệt nhất của Đài Tiếng nói Việt Nam. Giọng ngâm của bà không chỉ mang lại sự rung động sâu sắc cho người nghe mà còn góp phần đưa nghệ thuật ngâm thơ lên một đỉnh cao mới, trở thành cầu nối giữa thơ ca và công chúng. Nhờ có những nghệ sĩ như bà, mà các chương trình văn nghệ của VOV có được chất lượng và bản sắc riêng.

Cho đến hôm nay, những kho tư liệu âm thanh quý giá của bà vẫn tiếp tục được phát sóng, nhận được sự yêu mến từ công chúng và trở thành di sản tinh thần vô giá. Đồng thời, thế hệ học trò của bà cũng đang tiếp nối và phát triển nghệ thuật ngâm thơ, tạo nên sự gắn kết giữa các thế hệ, cùng gìn giữ thương hiệu văn nghệ của VOV”.

Với nghệ sĩ Kim Dung, ngâm thơ không đơn thuần là biểu diễn. Đó là sự thấu hiểu, đồng cảm và sống cùng thơ. Bà từng nói: “Khi mình ngâm một bài thơ là mình đang chắp cánh cho nội dung tác phẩm. Phải làm sao để người nghe không chỉ hiểu mà còn cảm được cái hồn, cái tình của câu thơ”.

NSND Vũ Kim Dung (thứ 2 từ trái sang) và nhà báo Trần Nhật Minh (ngoài cùng bên trái) cùng các phóng viên Ban Văn học – Nghệ thuật – Âm nhạc.

Nhà báo Trần Nhật Minh cho rằng, NSND Vũ Thị Kim Dung là một nghệ sĩ đích thực, sống hết mình với nghề, làm việc chuyên nghiệp và đầy tâm huyết.

“Bà luôn mang trong mình ngọn lửa đam mê, góp phần giữ gìn và phát triển nghệ thuật ngâm thơ như một sứ mệnh. Với cá nhân tôi, khi nhìn lại các thế hệ nghệ sĩ ngâm thơ của Đài, tôi thấy được sự nối tiếp, truyền lửa giữa các lớp người đi trước và thế hệ tiếp nối. Trường hợp của NSND Kim Dung là một minh chứng rõ nét cho giá trị của những con người âm thầm gìn giữ và làm nên thương hiệu văn nghệ đặc sắc trên làn sóng phát thanh”, ông nói.

Đối với nhà thơ Hồng Thanh Quang, NSND Kim Dung là một trong những giọng ngâm thơ xuất sắc một thời của Đài Tiếng nói Việt Nam. Cho đến nay, mỗi lần nghe lại những bài thơ bà đã trình diễn, chúng ta vẫn cảm nhận được những cảm xúc mới mẻ, không hề cũ kỹ.

“Có những bài thơ được viết cho một thời điểm nhất định và khi sang thời khác có thể sẽ trở nên lạc lõng. Nhưng với giọng ngâm của NSND Kim Dung, cá nhân tôi khi nghe lại vẫn luôn tìm thấy cảm xúc và cả những ý tưởng mới qua cách bà thể hiện.

Người ta thường nói bài thơ tồn tại được lâu dài hay không là do chính nó, nhưng để bài thơ hay đến được với nhiều thế hệ người yêu thơ thì phần nào đó còn nhờ vào cách trình diễn. Tôi nghĩ với lối trình diễn vừa điêu luyện, vừa dân dã mà vẫn giữ được sự sang trọng, NSND Kim Dung đã góp phần giúp nhiều bài thơ tồn tại lâu dài hơn trong lòng công chúng“, nhà thơ Hồng Thanh Quang nói.

Là một người lính trẻ những năm 1980, Hồng Thanh Quang từng xúc động khi bản dịch bài thơ Nga “Bà ngoại” được chính NSND Kim Dung thể hiện trên sóng phát thanh.

“Mục “Tiếng thơ” của Đài Tiếng nói Việt Nam là một trong những điểm hẹn quen thuộc, gần như tuần nào tôi cũng phải nghe vài lần. Nhờ đó, tôi được tiếp xúc với nhiều tác phẩm của các nhà thơ lớn, qua giọng ngâm củaNSND Kim Dung.

Khoảng thời gian đó, tôi cũng bắt đầu dịch một số bài thơ Nga, trong đó có bài “Bà ngoại” – bài thơ này từng được đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Bài dịch khi đó lại lọt vào mắt xanh của các biên tập viên Đài Tiếng nói Việt Nam và được giao cho NSND Kim Dung trình bày.

Là một người viết trẻ khi ấy, tôi thực sự xúc động khi bản dịch của mình – kèm theo tên “Hồng Thanh Quang dịch” – được vang lên trên sóng phát thanh quốc gia, và đặc biệt là được thể hiện qua giọng ngâm của nghệ sĩ Kim Dung. Đó là một niềm vui khó tả, một kỷ niệm mà tôi luôn nhớ mãi”, ông kể.