Quốc khánh 80 năm đánh dấu sự trở lại bầu trời Ba Đình của tiêm kích kể từ 2/9/1985, ghi dấu ấn lần đầu tiên các phi công quân sự Su-30MK2, Yak-130 biểu diễn thả bẫy nhiệt trên quảng trường trung tâm Thủ đô.

Đầu tháng 7, thượng tá Hoàng Hải, Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 940, Trường Sĩ quan Không quân (Quân chủng Phòng không – Không quân), nhận nhiệm vụ tham gia diễu binh diễu hành mừng 80 năm Quốc khánh “với cảm xúc khó tả”.

Trước thời điểm đó ba tháng, biên đội Yak-130 của Trung đoàn đã tham gia lễ diễu binh kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Nhưng dịp 80 năm Quốc khánh “mang ý nghĩa đặc biệt hơn” khi lần đầu tiên phi cơ của đơn vị được bay qua khu vực A – bầu trời Ba Đình, vùng trời thiêng liêng mà không phải phi công nào cũng có cơ hội tiến vào.

Đội hình sẽ bay qua trước lễ đài, cùng hướng hành tiến của xe pháo quân sự và hơn 16.300 quân nhân, trên trục Hồ Tây – đường Thanh Niên. Sau màn mở đầu của trực thăng kéo cờ và vận tải cơ CASA, ba dòng máy bay phản lực nối tiếp, trình diễn những kỹ thuật cơ động phức tạp phục vụ người dân cả nước.

A80 ghi dấu nhiều “lần đầu” của Không quân nhân dân Việt Nam: 40 năm kể từ Quốc khánh 1985, tiêm kích và máy bay vận tải mới trở lại bầu trời Ba Đình; Su-30MK2 cùng Yak-130 lần đầu thả mồi bẫy nhiệt trên quảng trường; và biên đội bốn chiếc L-39NG cũng lần đầu góp mặt trong đại lễ.

Biên đội Yak-130 trên sân bay Kép, tháng 8/2025. Ảnh: Giang Huy

Những cánh bay miền Nam trên đất Bắc

Không quân Việt Nam bắt đầu biên chế Yak-130 từ cuối năm 2021. Loại máy bay huấn luyện hiện đại, sử dụng thiết bị điện tử và có tính năng vận hành tương đồng với các tiêm kích hiện đại của Nga như Su-30SM, Su-35S và Su-57, giúp đơn giản hóa quá trình huấn luyện và tiết kiệm chi phí. Sau bốn năm, Yak-130 thuộc Trung đoàn 940 ngày càng đảm nhận nhiều nhiệm vụ huấn luyện phức tạp. Năm 2023, biên đội Yak-130 chuyển sân ra miền Bắc, tham gia diễn tập bắn ném đạn thật ở sân bay Kép, tỉnh Bắc Ninh.

“Từ trước đến nay, Yak-130 chưa từng thực hiện bài bay biên đội 6 chiếc, dịp A50 cũng chỉ bay biên đội ba”, thượng tá Hải nói về thử thách lớn nhất với các phi công tham gia đại lễ A80.

Những giảng viên bay của Trường Sĩ quan Không quân, cũng là các phi công kỳ cựu, đã trực tiếp soạn thảo giáo trình. Phi công giàu kinh nghiệm, từng tham gia nhiệm vụ lớn được tuyển chọn thực hiện nhiệm vụ. Sau hai tuần, những chiếc Yak-130 bắt đầu thực hành bay biên đội 6 trên sân bay Phù Cát, tỉnh Đăk Lăk trước khi chuyển sân ra Bắc.

Cuối tháng 7, biên đội Yak-130 của Trung đoàn 940 và L-39NG thuộc biên chế Trung đoàn 910 – hai đơn vị của Trường Sĩ quan Không quân lần lượt chuyển sân ra Kép luyện tập cùng Su-30MK2 của Trung đoàn 927, Sư đoàn 371. Cùng lúc trên các sân bay Hòa Lạc, biên đội trực thăng luyện tập treo cờ; vận tải cơ CASA tập hợp đội hình cất cánh từ sân bay Gia Lâm.

31 máy bay của Không quân nhân dân tập tách – ghép đội hình, thực hiện bài bay phức tạp dồn sức cho 15 phút biểu diễn trên Ba Đình.

Biên đội Yak-130 bay qua quảng trường Ba Đình trong ngày tổng duyệt 30/8. Ảnh: Giang Huy

Thượng tá Hoàng Hải điều khiển máy bay số hiệu 2104 và giữ vị trí số 4, là chiếc bay giữa cạnh đáy của đội hình tam giác gồm 6 máy bay Yak-130. Đội hình mà khán giả quan sát từ mặt đất thấy “đều, đẹp, trông dễ dàng, nhưng để duy trì đúng cự ly giãn cách và bay qua Ba Đình chuẩn thời gian quy định lại cực kỳ khó”.

Cự ly giữa đuôi máy bay phía trước với mũi máy bay phía sau là 30 m, giãn cách ngang giữa hai chiếc là 20 m, độ cao chênh 3-5 m. Thời điểm bay qua quảng trường Ba Đình, vận tốc đội hình khoảng 530 km/h và tăng lên 650 km/h khi thông qua để bắt đầu tách biên đội. Sai lệnh giữa các máy bay chỉ tính bằng centimet.

Biên đội Yak-130 lĩnh nhiệm vụ cất cánh đầu tiên trong khối phản lực xuất phát từ sân bay Kép lên Ba Đình. Các phi công phải tính toán để có mặt tại lễ đài đúng giờ quy định, sai lệch không quá 2 giây. Cùng lúc, họ phải bảo đảm khoảng cách an toàn với các biên đội L-39NG và Su-30MK2 xuất phát sau.

Hành trình luyện tập của biên đội Yak-130 cho đại lễ 80 năm Quốc khánh. Video: Huy Mạnh

Những phi công miền Nam ra Bắc, luyện tập từ Kép lên Ba Đình, phải thích ứng với thời tiết thay đổi. Nhiễu động không khí do địa hình đô thị phức tạp và nhiều nhà cao tầng là trở ngại lớn nhất, đặc biệt khi máy bay hạ dần độ cao.

Để giữ vững đội hình, phi công phải luôn tập trung cao độ. Đôi tay thượng tá Hải không ngừng điều chỉnh cần lái và cần ga. Kết thúc bài bay là lúc đầu tóc, quần áo ướt sũng mồ hôi dù buồng lái có điều hòa. Những cuốn sổ anh để trong túi quần phi công sau mỗi ngày huấn luyện dày đặc những ghi chú chi tiết, cách thức để đội hình ngày càng chuẩn chỉ.

Biên đội 6 chiếc Yak-130 bay qua Ba Đình bốn lượt vào buổi sáng ngày tổng hợp luyện thứ hai 24/8, ngày sơ duyệt 28/8 và tổng duyệt 30/8. Những phi công chiến đấu dần quen địa hình, lượt sau vững tin hơn lượt trước.

Ba Đình dưới cánh chiến đấu cơ chỉ hiện lên “trong cái liếc mắt tính bằng một phần giây” của người điều khiển. Sau đó, ánh mắt thượng tá Hải hướng thẳng phía trước, thoáng liếc sang hai bên để quan sát đồng đội, tập trung tuyệt đối để giữ khoảng cách, cân đối đội hình và đảm bảo an toàn bay.

Biên đội Su-30MK2 luyện tập trên sân bay Kép, tháng 7/2025. Ảnh: Giang Huy

Chuyến bay trinh sát đầu tiên ở ‘khu vực A’

Trước khi các biên đội máy bay “tổng hợp luyện” trên bầu trời Ba Đình cuối tháng 8, những chuyến bay khảo sát địa hình đã được thực hiện từ chiều 30/7. Lần đầu tiên xuất hiện, tiêm kích Su-30MK2 bay 5 vòng trên quảng trường, qua Nhà Quốc hội, khu vực Hồ Tây, đường Thanh Niên – điểm tập kết vào Quảng trường Ba Đình của các khối diễu binh, xe pháo quân sự. Chiếc tiêm kích xoay một vòng trước khi trở về sân bay Kép.

Những chuyến trinh sát khí tượng nhằm nghiên cứu tình hình thời tiết và địa hình khu vực trung tâm. Phi công phải đánh giá thực chất các loại mây, hướng gió, tầm nhìn, nhiễu động có thể ảnh hưởng đến các biên đội bay qua quảng trường. Họ cũng có nhiệm vụ tính toán vị trí quan sát được khán đài để các biên đội cơ động vào đúng giờ, cách nhau 1,5 phút.

A80 là lần đầu tiên tiêm kích Su-30MK2 bay đội hình 5 chiếc. Khu vực Ba Đình nhiều nhà cao tầng, di chuyển với vận tốc lớn dễ khiến phi công “bị ngợp”. Trước đại lễ, các phi công đã vào Lăng viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh rồi khảo sát thực địa, từ đó xây dựng phương án bay, tính toán hạ dần độ cao xuống 150 m khi tiếp cận Ba Đình mà vẫn bảo đảm an toàn.

So với trong Nam, thời tiết miền Bắc mùa này thường mưa mù, trưa chiều nắng nóng. Nhiệt độ cao dễ gây mệt mỏi cho phi công khi làm nhiệm vụ. Người bay vì thế luôn phải chuẩn bị tốt tâm lý, ngủ nghỉ đúng giờ trước mỗi lần luyện tập.

Các biên đội Su-30MK2 tham gia nhiệm vụ A80. Video: Huy Mạnh

Có mặt trên chiếc trực thăng khảo sát chiều 30/7, thượng tá Nguyễn Văn Hoàng, Phó chính ủy Trung đoàn Trực thăng 916 (sư đoàn 371) lần đầu tiên bay qua quảng trường Ba Đình. Đó cũng là lần duy nhất suốt nhiệm vụ A80, anh được nhìn rõ không gian phía dưới, từ Lăng Bác đến nhà Quốc hội và vùng phụ cận. Trong chuyến khảo sát đầu tiên, thượng tá Hoàng có nhiệm vụ xác định tiêu cao, chướng ngại vật để phổ biến cho đội hình trực thăng luyện tập.

Thời điểm ấy, trực thăng của Trung đoàn Không quân 917 (sư đoàn 370) và Trung đoàn Không quân 930 (sư đoàn 372) đã lần lượt chuyển sân từ miền Nam ra Hòa Lạc tập hợp đội hình với Trung đoàn 916. Nhiệm vụ biên đội 10 chiếc mang cờ Đảng, cờ Tổ quốc bay qua lễ đài mở màn khối Không quân bay chào mừng. Một số trực thăng Mi đã trải qua nhiều ngày huấn luyện tại đơn vị phía Nam trước khi ra Bắc. Chuyển sang giai đoạn nâng cao, đội hình nâng dần từ 2 lên 3-4, tới 7 rồi ghép 10 chiếc.

Thượng tá Nguyễn Văn Hoàng, Phó chính ủy Trung đoàn Trực thăng 916, Sư đoàn Không quân 371. Ảnh: Giang Huy

Anh Hoàng cho biết hành trình trực thăng cất cánh từ Hòa Lạc đến Ba Đình, thông qua một số tuyến phố dày đặc nhà cao tầng. Điều kiện tĩnh không hạn chế và nhiễu động không khí lớn khiến việc giữ vững đội hình gặp nhiều khó khăn. Để khắc phục, phi công phải huấn luyện bay từ thấp đến cao, từng bước nâng dần độ khó. Quá trình này vừa bảo đảm an toàn, vừa giúp họ tự tin khi tham gia đội hình lớn.

Thách thức với biên đội trực thăng là khí tài đã nhiều năm sử dụng, một số thành viên lần đầu tham gia chưa nhiều kinh nghiệm bay biên đội lớn. Nhưng khó lường nhất là tác động của thời tiết miền Bắc. Từ ngày huấn luyện cho đến khi thực binh trên quảng trường, phần lớn thời gian nắng nóng, mưa bất thường, mây nhiều khiến tầm nhìn hạn chế. Thậm chí có lúc mưa bão ảnh hưởng tiến trình hợp luyện với các dòng máy bay khác.

Hành trình trực thăng luyện tập bay kéo cờ phục vụ A80. Video: Huy Mạnh

Tổ bay vì thế luôn sắp xếp phi công miền Bắc ngồi cùng đồng đội miền Nam để hỗ trợ nhau. Các chỉ huy bay ra tận thực địa quan sát, hướng dẫn đội hình giãn cách cho đều đẹp.

Thời tiết bất thường khiến những lần các biên đội Không quân được thông qua Ba Đình không nhiều. Hơn hai tháng từ lúc huấn luyện đến khi thực binh trước đại lễ chỉ bốn lượt vào các ngày 24/8, 28/8 và tổng duyệt 30/8. Dù vậy, gần trăm ngày luyện tập giúp các phi công được tuyển chọn từ khắp toàn quân thêm vững vàng, tất cả đều mong chờ khoảnh khắc bay qua Ba Đình trong ngày diễu binh lịch sử.