Đáp án chấm thi ngữ văn vào lớp 10 Hà Nội: Đề mở nhưng cách chấm “văn mẫu”?

(Dân trí) – Trọng tâm của cuộc tranh luận xoay quanh đáp án chưa phù hợp với câu lệnh trong phần nghị luận xã hội của đề thi môn ngữ văn lớp 10.

Sau khi Sở GD&ĐT Hà Nội công bố đáp án – thang điểm chấm thi môn ngữ văn kỳ thi tuyển sinh lớp 10 năm 2025, nhiều giáo viên cho rằng đáp án chưa thực sự phù hợp với câu lệnh trong bài nghị luận xã hội.

Cụ thể, đề nghị luận xã hội nêu: “Những năm tháng học tập dưới mái trường là quãng thời gian quý giá với biết bao niềm vui bên thầy cô, bạn bè,… Tuy nhiên, không phải ai cũng cảm nhận được điều đó.

Em hãy viết một bài văn nghị luận (khoảng 400 chữ) trả lời câu hỏi: Làm thế nào để luôn tìm thấy niềm vui tuổi học trò?”.

Đáp án chấm chính thức của Sở GD&ĐT Hà Nội yêu cầu: Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp chặt chẽ lý lẽ và bằng chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận.

Đây là nội dung quan trọng, chiếm 4 điểm.

Đề thi và đáp án bài văn nghị luận trong đề thi lớp 10 năm 2025 của Hà Nội (Nguồn: Sở GD&ĐT).

Đáp án chấm đưa ra: Có thể triển khai các ý chính theo hướng: Hiểu thế nào là niềm vui tuổi học trò, chỉ rõ thực trạng, nguyên nhân…, đề xuất được những giải pháp khả thi, có sức thuyết phục.

Bất cập về dung lượng và tư duy “công thức”?

Chia sẻ góc nhìn về đáp án này, cô giáo Phùng Diệu Linh (Hà Nội) bày tỏ sự băn khoăn khi nhận thấy đáp án dường như đi ngược lại với trọng tâm của câu lệnh.

Cô chỉ ra rằng, câu hỏi nghị luận xã hội: “Làm thế nào để tìm thấy niềm vui tuổi học trò?” tập trung vào giải pháp để tìm thấy niềm vui tuổi học trò. Song, đáp án chấm lại nêu ra việc học sinh giải thích khái niệm, chỉ ra thực trạng, nguyên nhân – những yếu tố mà theo cô Linh, không phù hợp với câu lệnh gốc.

“Nguyên nhân của việc tìm niềm vui tuổi học trò là gì? Và thực trạng vấn đề đó sẽ là gì? Có phải cứ thực trạng tồi tệ nào mới cần phát triển một việc nào đó không?”, cô đặt vấn đề.

Cô Diệu Linh nhấn mạnh rằng, điểm cốt lõi của vấn đề nằm ở sự không khớp giữa câu lệnh đề bài và đáp án chấm thi. Cô giải thích, nguyên tắc là hỏi gì thì sẽ đáp đấy.

Theo cô, nếu đề bài muốn học sinh nói về thực trạng “học sinh chưa tìm thấy niềm vui” hay “học sinh vì áp lực” và từ đó tìm giải pháp, thì câu lệnh phải thể hiện rõ điều đó. Tuy nhiên, điều này cũng là khiên cưỡng bởi không phải học sinh nào cũng không thấy niềm vui, chỉ thấy áp lực.

Vì câu lệnh hiện tại chỉ đơn thuần hỏi “tìm niềm vui tuổi học trò”, do đó, việc yêu cầu học sinh phân tích nguyên nhân và thực trạng trở nên không hợp lý.

“Đề mở nhưng đáp án lại ra khung, dàn bài theo kiểu văn mẫu sẽ khiến bài viết của học sinh trở nên khô cứng, giáo điều và thiếu đi sự sáng tạo, giống như cách mà ChatGPT tạo ra văn bản”, cô Linh nhận định.

Nữ giáo viên đã đề xuất một đáp án hợp lý hơn cho bài văn này. Cụ thể, bài viết cần có một đoạn làm rõ vấn đề nghị luận để xác định trọng tâm. Tiếp theo, có thể bàn về giá trị của niềm vui học trò. Tuy nhiên, phần này không nên là tiêu chí bắt buộc, vì dung lượng bài chỉ giới hạn trong 400 chữ, nên nếu thiếu cũng không trừ điểm.

Trọng tâm của bài viết phải là phần bàn về giải pháp. Bài cần nêu 2-3 giải pháp, và mỗi giải pháp phải được chứng minh là thuyết phục và khả thi thông qua lập luận và dẫn chứng cụ thể.

Các giải pháp nên xuất phát từ góc nhìn của học sinh, tránh việc trình bày một cách công thức, máy móc như: học sinh, nhà trường, xã hội mà không có sự biện luận rõ ràng. Nếu chỉ liệt kê giải pháp mà vẫn được điểm cao thì sẽ không công bằng với những bạn thực sự biết cách lập luận.

Cô Linh hy vọng hướng dẫn giải vừa được công bố chỉ là “chút nhầm lẫn không may” và Hội đồng chấm thi sẽ điều chỉnh để tránh sự máy móc, không đồng nhất giữa đề và đáp án.

Đồng quan điểm với cô Phùng Diệu Linh, cô giáo Nguyễn Minh Ngọc (giáo viên ngữ văn tại TPHCM) bày tỏ sự khó hiểu: “Với câu lệnh “Làm thế nào để luôn tìm thấy niềm vui tuổi học trò”, tôi thật không hiểu làm sao học sinh phải chỉ rõ thực trạng, nguyên nhân?”.

Cô Ngọc cũng chỉ ra bất cập về dung lượng bài viết, khi với giới hạn 400 chữ, việc đề xuất các giải pháp khả thi, có sức thuyết phục đã chiếm hết dung lượng, chưa kể việc giải thích, nêu thực trạng và nguyên nhân.

Nhiều giáo viên khác cũng bày tỏ sự hoang mang trong việc định hướng ôn tập cho học sinh. Một giáo viên chia sẻ: “Thực sự khó khi ôn thi cho học sinh, vì nếu không hướng dẫn như đáp án thì sợ học sinh mất điểm, mà hướng dẫn như thế thì cứ băn khoăn mãi!”.

Cô giáo Nguyễn Minh Ngọc nhấn mạnh rằng việc xác định số lượng luận điểm trong bài viết cần căn cứ vào câu lệnh cụ thể trong đề bài.

Cô nêu dẫn chứng, nếu đề yêu cầu đầy đủ hai vế trình bày suy nghĩ và đề xuất giải pháp, như các đề thi vào lớp 10 của Bắc Ninh hay Yên Bái, học sinh cần trình bày hai luận điểm rõ ràng: thứ nhất là phân tích ngắn gọn thực trạng, nguyên nhân và hậu quả của vấn đề; thứ hai là đề xuất từ một đến hai giải pháp kèm theo lập luận chứng minh tính khả thi và thuyết phục.

Ngược lại, nếu đề chỉ yêu cầu đề xuất giải pháp, như đề thi vào 10 của Hà Nội, Hưng Yên…, học sinh nên tập trung vào việc đưa ra giải pháp và chứng minh hiệu quả của chúng. Trong trường hợp này, phần trình bày về vấn đề cần giải quyết và tác động của nó có thể được đề cập sơ lược, nhưng không cần phân tích sâu như ở trường hợp đầu tiên.

Một số ý kiến cho rằng, việc này cho thấy tư duy “công thức bất bại của nghị luận xã hội” vẫn còn tồn tại trong đáp án, dù giáo dục luôn nói về đổi mới.

“Cứ nói đổi mới nhưng từ đáp án hay hướng dẫn chấm đa số vẫn còn công thức cũ mà lại với học sinh đại trà chứ không phải học sinh giỏi thật sự là rất khó”, một giáo viên nhận định.

Song, cũng có ý kiến cho rằng bài văn nghị luận xã hội cần đảm bảo tính logic, do đó, trước khi đưa giải pháp cần nhìn ra thực trạng, nguyên nhân, hậu quả. Do đó, hướng dẫn chấm thi của Sở GD&ĐT Hà Nội là phù hợp.

“Đề bài có nêu nội dung: “Nhưng nhiều người không cảm thấy điều đó”. Đây là cách dẫn để viết theo lối tiêu cực dạy ở lớp 9. Đi từ thực trạng, nguyên nhân, hậu quả để từ đó nhìn ra được về việc không tìm thấy niềm vui. Sau đó nêu giải pháp để thay đổi vấn đề đang diễn ra”, một giáo viên đồng tình với cách chấm của Sở GD&ĐT Hà Nội đưa ra.

Tuy nhiên, phần lớn giáo viên tranh luận đều thừa nhận rằng, với dung lượng 400 chữ việc yêu cầu học sinh triển khai đầy đủ, lập luận sâu sắc về thực trạng, nguyên nhân, giải pháp là rất khó.

Nếu áp dụng cứng nhắc “công thức” này, học sinh dễ sa đà vào việc viết quá kỹ về thực trạng, nguyên nhân, dẫn đến mất thời gian và làm loãng bài, khiến phần trọng tâm là giải pháp bị viết vội vàng, sơ sài, dễ mất điểm.

Cần tránh tư duy lối mòn, máy móc

Cô giáo Nguyễn Minh Ngọc chia sẻ rằng việc định hướng chấm thi trong năm đầu tiên thi theo kiểu mới của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cách dạy học sinh những năm tiếp theo, đặc biệt là với môn ngữ văn.

Bởi lẽ, khi một hướng dẫn chấm thi được ban hành, nó không chỉ đơn thuần là một công cụ đánh giá, mà còn trở thành “kim chỉ nam” cho cả quá trình dạy và học. Giáo viên buộc lòng phải điều chỉnh phương pháp dạy học để đảm bảo điểm số cao cho các em.

“Hướng dẫn chấm thi được xây dựng theo công thức cũ thay vì khuyến khích tư duy lập luận sáng tạo của học sinh dường như chưa thực sự phù hợp với tư tưởng đổi mới của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Điều này có thể dẫn đến việc học sinh chỉ học để “đúng đáp án”, vô tình làm thui chột khả năng tư duy độc lập và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, vốn là những mục tiêu cốt lõi của chương trình mới”, cô Ngọc bày tỏ.

Các giáo viên đều bày tỏ, việc xây dựng một đáp án chấm thi chuẩn xác, có tính mở và tôn trọng sự đa dạng trong cách tiếp cận vấn đề của học sinh là vô cùng cấp thiết, để định hướng đúng đắn cho sự phát triển của môn ngữ văn nói riêng và nền giáo dục nói chung trong những năm tới.

Cô Diệu Linh tái khẳng định tầm quan trọng của việc ra đáp án chấm thi một cách chuẩn xác. Theo cô, đáp án là rất quan trọng đối với định hướng cho giáo viên dạy. Do đó, đáp án cần phải minh bạch, rõ ràng và đặc biệt là khớp với đề bài.

Nữ giáo viên lo ngại rằng, nếu áp dụng một công thức chấm thi cứng nhắc, không linh hoạt như đáp án đã được công bố, điều này sẽ tiếp tục tạo ra một tư duy văn mẫu trong cách dạy và học.