Nghệ sĩ Nhân dân là con gái út của quan đại thần nhà Nguyễn, nữ đạo diễn sân khấu đương đại đầu tiên của Việt Nam

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành là con gái út của luật sư Phạm Khắc Hòe

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành sinh năm 1941 trong một gia đình dòng dõi “trâm anh thế phiệt” ở Đức Thọ (Hà Tĩnh). Bà là con gái út của luật sư, nhà văn, Đổng lý văn phòng nội các (quan đại thần nhà Nguyễn, triều Bảo Đại) Phạm Khắc Hòe và bà Công Tôn Nữ Diệu Phẩm (cháu nội nhà thơ – hoàng tử Tuy Lý Vương Miên Trinh, con trai thứ 11 của vua Minh Mạng).
Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành và nhà viết kịch Lưu Quang Vũ. Ảnh: NHTT
Chính ông Phạm Khắc Hòe – thân phụ của Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành là người có công lớn trong việc vận động vua Bảo Đại thoái vị và được Chủ tịch Hồ Chí Minh rất tin tưởng. Ông là người soạn thảo chiếu thoái vị cho vua Bảo Đại ngày 22/8/1945.

Anh trai của Nghệ sĩ Nhân dân Thành là nhà báo Phạm Khắc Lãm – nguyên Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Người Việt Nam ở nước ngoài; Tiến sĩ Phạm Khắc Chi – nguyên Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Văn Lang – đại học tư thục đầu tiên của Việt Nam…

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành được thừa hưởng từ người cha tình yêu văn chương và từ người mẹ giọng ca Huế ngọt ngào. Chính người mẹ đã trực tiếp hướng dẫn bà chọn nghệ thuật biểu diễn để theo đuổi suốt cuộc đời. Bởi thế, ngay từ bé, nữ nghệ sĩ đã ấp ủ giấc mơ chạm tay vào nghệ thuật.

Năm 14 tuổi, những tên tuổi lớn trong ngành âm nhạc như: Lưu Hữu Phước, Nguyễn Xuân Khoát, Đặng Đình Hưng đã thưa với cụ Phạm Khắc Hòe cho cô con gái gia nhập Đoàn Văn công Trung ương. Cuộc đời của bà thoát ly gia đình từ đây và bắt đầu một cuộc sống bốn bên đều là âm nhạc, ca kịch.
NSND Phạm Thị Thành (áo đen đứng giữa) cùng lứa diễn viên kịch nói khóa đầu tiên của Nhà hát Tuổi trẻ. Ảnh: NHTT
Chính trong những tháng ngày rong ruổi tập luyện văn công, văn nghệ… tâm hồn mơ mộng của một cô bé 16 tuổi Phạm Thị Thành đã mang lòng yêu người đàn ông hơn mình gần 30 tuổi và đã trải qua hai đời vợ là Nghệ sĩ Nhân dân Đào Mộng Long. Khi đó, tình yêu của cả hai bị gia đình Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành cấm cản.

Nghệ sĩ Nhân dân Đào Mộng Long viết cuốn sách Hận tương giao nói về cuộc tình ngang trái của chính mình. Lúc đó, bà Diệu Phẩm có hiệu sách Thống nhất ở phố Tràng Thi, thấy nhiều người hỏi mua cuốn sách Hận tương giao bà tò mò giở cuốn sách ra đọc. Bao tâm tư sầu muộn về tình cảm đôi lứa bị gia đình ngăn cấm người yêu con gái bà trút hết vào trong cuốn Hận tương giao. Chuyện tình thực của Phạm Thị Thành và Đào Mộng Long đã làm cảm động trái tim người mẹ. Bà Diệu Phẩm đồng ý cho cô con gái được kết duyên cùng người đàn ông trung niên kia.

Lấy chồng, sinh được 2 người con là Đào Uyên và Đào Nhật Đình thì đến năm 1970, nữ nghệ sĩ được Nhà nước cử sang Nga học đạo diễn sân khấu. Sau 7 năm học, bà về nước và cùng đạo diễn Hà Nhân viết đề án thành lập Nhà hát Tuổi Trẻ. Đề án được chấp nhận, năm 1987, Nhà hát Tuổi Trẻ được thành lập. Bà Hà Nhân làm Giám đốc, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành làm Phó Giám đốc. Ngày tuyển sinh cho Nhà hát hơn 1.200 thí sinh đến dự thi chỉ chọn ra được 20 người.

Trong khóa học đầu tiên ngày ấy có nhiều người sau này trở thành nghệ sĩ có tên tuổi như: Nghệ sĩ Nhân dân Lan Hương, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Khanh, Nghệ sĩ Nhân dân Minh Hằng, Nghệ sĩ Nhân dân Ngọc Huyền, Nghệ sĩ Nhân dân Anh Tú, Nghệ sĩ Ưu tú Chí Trung, Nghệ sĩ Ưu tú Đức Hải…

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành từng là tứ trụ đạo diễn của sân khấu phía Bắc

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành từng kể: “Tôi đi học ở Liên Xô 7 năm ròng. Tôi học tại Học viện Nghệ thuật ở Matxcơva, người thầy của tôi từng hỏi: “Chị là phụ nữ, nghề đạo diễn suốt ngày lăn lộn ngoài sân khấu không có thời gian chăm lo cho gia đình thì liệu chị có chịu được không?”
Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành từng là một trong tứ trụ đạo diễn của sân khấu phía Bắc. Ảnh: TL
Lúc đó tôi quả quyết: “Tôi chỉ sợ mình không có tài, nếu tôi có khả năng về đạo diễn, tôi sẵn sàng hy sinh tất cả vì nghề nghiệp”. Chính vì tình yêu với nghệ thuật quá lớn mà bà luôn cảm thấy có lỗi với chồng. Và đó cũng là lý do Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành quyết định chia tay Nghệ sĩ Nhân dân Đào Mộng Long để cho cả hai được “tự do”.

“Khi về nước, tôi bận trăm công nghìn việc cho nghệ thuật. Về nhà, thấy chồng phải lúi húi, cơm nước, tôi thấy áy náy lắm. Tôi nói với chồng: “Giờ em không lo được công việc cho gia đình thì thôi, ta giải phóng cho nhau.

Chồng đồng ý, chúng tôi dắt nhau ra phòng giải quyết ly hôn của Quận, hai chúng tôi mời nhau hút thuốc lá, một cách vui vẻ. Lúc đó, con cái tôi cũng lớn hết nên cũng không có gì phải lo lắng. Tôi về ở với mẹ đẻ, chồng tôi ở với con trai. Sau ly hôn, chúng tôi coi nhau như những người bạn tri kỷ, chồng vẫn đến chơi, thăm tôi”, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành từng chia sẻ.

Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành gắn bó với giai đoạn thăng trầm của lịch sử sân khấu thời hoàng kim, thời xã hội bao cấp, rồi chuyển đổi nền kinh tế thị trường… Bà được coi là một trong tứ trụ đạo diễn của sân khấu phía Bắc, bên cạnh Doãn Hoàng Giang, Lê Hùng, Đoàn Anh Thắng.

Trong quãng thời gian gắn bó với sân khấu thời sung sức, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành gần gũi những cây đa cây đề của sân khấu như: Thế Lữ, Song Kim, Nguyễn Đình Nghi…

Bà đã chứng kiến bao nụ cười và nước mắt của những người từng gắn bó máu thịt với sân khấu ra đi và ở lại. Có không ít người đã khuất như: nhà viết kịch Lưu Quang Vũ; các nghệ sĩ tên tuổi: Trần Vân, Trọng Khôi, Nguyễn Anh Dũng, Văn Hiệp, Trịnh Thịnh…

Cả cuộc đời bà làm đạo diễn hơn 200 vở, trong đó gần 20 vở Huy chương Vàng và một số vở Huy chương Bạc. Kể cả mãi sau này ở tuổi 60 bà vẫn là cái tên được săn đón khi làm tổng đạo diễn những chương trình lễ hội quan trọng. Bà đạo diễn cho lễ hội lớn 990 năm Thăng Long- Hà Nội, 330 năm thành lập Khánh Hòa, 100 năm Đà Lạt, Festival Huế…
Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành là một trong hai người sáng lập Nhà hát Tuổi trẻ. Ảnh: TL
Là thành viên Ban Chấp hành Hiệp hội Sân khấu Quốc tế dành cho thiếu nhi và thanh niên ASSITEJ và là Chủ tịch Hiệp hội ASSITEJ Việt Nam, bàn chân của nghệ sĩ đã đến nhiều nơi trên thế giới, học tập những tinh hoa của sân khấu nhiều nước để làm giàu vốn liếng tri thức của mình.
Diễn viên nhạc kịch PUPU tập luyện mỗi ngày hơn 10 tiếng với chuyên gia Hàn Quốc
Bà tham gia nhiều dự án về nghệ thuật sân khấu của nước ngoài tại Việt Nam, nỗ lực để đưa nghệ thuật cổ truyền của dân tộc vào trong trường học. Bà còn là Phó Chủ tịch Hiệp hội UNESCO Việt Nam, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam, là đại biểu Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội, tham gia công tác giảng dạy tại Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh…

Tiến sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành – nữ đạo diễn sân khấu đương đại đầu tiên của Việt Nam – đã được nhận giải thưởng Văn học nghệ thuật Nhà nước vào năm 2012.